Ποινικό Δίκαιο Ανηλίκων

Ο νομοθέτης κινούμενος με γνώμονα την ιδέα της ειδικής πρόληψης και θεραπείας επιφυλάσσει με τη θέσπιση σειράς διατάξεων μια ειδική ποινική μεταχείριση του ανήλικου παραβάτη, τον οποίο αντιμετωπίζει με διαφορετικό τρόπο, τόσο σε επίπεδο δικονομικού όσο και σε επίπεδο ουσιαστικού δικαίου.

Κατά τον ελληνικό Ποινικό Κώδικα ανήλικοι νοούνται αυτοί που κατά το χρόνο τέλεσης της πράξης έχουν ηλικία μεταξύ του 12^ου και του 18^ου έτους της ηλικίας τους συμπληρωμένων. Ως εκ τούτου καθίσταται σαφές ότι ποινικά αδικήματα που τελέστηκαν από άτομα κάτω των 12 ετών μένουν ατιμώρητα, καθότι τα τελευταία δεν ενδιαφέρουν το Ποινικό Δίκαιο, ενώ οι πρώτοι υποβάλλονται σε αναμορφωτικά ή θεραπευτικά μέτρα ή σε περιορισμό σε Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Νέων.

Ποινική μεταχείριση ανηλίκων παραβατών

Περαιτέρω, θα πρέπει να αναφερθεί ότι βάση της ηλικίας των ανηλίκων σε αυτούς επιβάλλονται είτε αναμορφωτικά ή θεραπευτικά μέτρα, είτε, εάν αυτό κριθεί αναγκαίο, μπορεί να τους επιβληθεί, εκτός από τα παραπάνω, εγκλεισμός σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων. Έτσι στους ανήλικους παραβάτες ηλικίας από 12 έως 15 ετών η αξιόποινη πράξη που τελέστηκε δεν καταλογίζεται σε αυτούς, με το Δικαστήριο να δύναται να τους επιβάλλει μόνον αναμορφωτικά ή θεραπευτικά μέτρα, ενώ σε αυτούς που έχουν συμπληρώσει το 15^ο έτος της ηλικίας τους, πέραν των ανωτέρων, να δύναται να επιβληθεί και ο εγκλεισμός τους σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων. Ειδικότερα, σύμφωνα με το άρθρο 127 ΠΚ «περιορισμός σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων επιβάλλεται μόνο σε ανηλίκους που έχουν συμπληρώσει το δέκατο πέμπτο έτος της ηλικίας τους, εφόσον η πράξη τους, αν την τελούσε ενήλικος θα ήταν κακούργημα και εμπεριέχει στοιχεία βίας ή στρέφεται κατά της ζωής ή της σωματικής ακεραιότητας.».

Ως προς τα αναμορφωτικά μέτρα, τα οποία σκοπούν στην ηθικοκοινωνική βελτίωση του ανηλίκου, αυτά προβλέπονται περιοριστικώς στο νόμο και συνίστανται στα ακόλουθα: α) η επίπληξη του ανηλίκου, β) η ανάθεση της υπεύθυνης επιμέλειας του ανηλίκου στους γονείς ή στους επιτρόπους του, γ) η ανάθεση της υπεύθυνης επιμέλειας του ανηλίκου σε ανάδοχη οικογένεια, δ) η ανάθεση της επιμέλειας του ανηλίκου σε προστατευτικές εταιρείες ή σε ιδρύματα ανηλίκων ή σε επιμελητές ανηλίκων, ε) η συνδιαλλαγή μεταξύ ανήλικου δράστη και θύματος για έκφραση συγγνώμης και εν γένει για εξώδικη διευθέτηση των συνεπειών της πράξης, στ) η αποζημίωση του θύματος ή η κατ’ άλλον τρόπο άρση ή μείωση των συνεπειών της πράξης από τον ανήλικο, ζ) η παρακολούθηση κοινωνικών και ψυχολογικών προγραμμάτων σε κρατικούς, δημοτικούς, κοινοτικούς ή ιδιωτικούς φορείς, η) η φοίτηση σε σχολές επαγγελματικής ή άλλης εκπαίδευσης ή κατάρτισης, θ) η παρακολούθηση ειδικών προγραμμάτων κυκλοφοριακής αγωγής, ι) η παροχή κοινωφελούς εργασίας, ια) η ανάθεση της επιμέλειας και επιτήρησης του ανηλίκου σε προστατευτικές εταιρείες ή σε επιμελητές ανηλίκων και ιβ) η τοποθέτηση σε κατάλληλο κρατικό, δημοτικό, κοινοτικό ή ιδιωτικό ίδρυμα αγωγής, με το Δικαστήριο να μπορεί να επιβάλει ως πρόσθετα αναμορφωτικά μέτρα επιπλέον υποχρεώσεις που αφορούν στον τρόπο ζωής του ανηλίκου ή στη διαπαιδαγώγησή του.

Δικονομική μεταχείριση ανηλίκων δραστών

Πρώτα απ’ όλα θα πρέπει να αναφερθεί ότι ο ανήλικος ύποπτος ή κατηγορούμενος απολαμβάνει αυξημένη προστασία καθ’ όλη την ποινική διαδικασία, η οποία κατοχυρώνεται εκ του νόμου μέσω της θέσπισης σειράς διευρυμένων δικαιωμάτων. 

Την ποινική δίωξη κατά ανηλίκων παραβατών ασκεί στην Αθήνα, στον Πειραιά, στη Θεσσαλονίκη και στην Πάτρα ειδικός Εισαγγελέας Πρωτοδικών Ανηλίκων, ενώ την ανάκριση των ανηλίκων διενεργεί Ανακριτής Ανηλίκων.

Ως προς την ποινική προδικασία και ιδιαιτέρως την προσωρινή κράτηση αυτή χωρεί μόνον για ανηλίκους, οι οποίοι έχουν συμπληρώσει το 15^ο έτος της ηλικίας τους, εφόσον αυτοί κατηγορούνται για πράξη από τις αναφερόμενες στο άρθρο 127 ΠΚ, με αυτήν σε καμία περίπτωση, εάν επιβληθεί, να μην μπορεί να υπερβαίνει τους έξι (6) μήνες. Η δε παραβίαση των περιοριστικών όρων που έχουν επιβληθεί στον ανήλικο δεν επιτρέπεται να οδηγήσει από μόνη της σε προσωρινή κράτηση. Το ένταλμα προσωρινής κράτησης πρέπει να περιέχει ειδική και εμπεριστατωμένη αιτιολογία από την οποία να προκύπτει ο λόγος για τον οποίον  τα αναμορφωτικά ή θεραπευτικά μέτρα δεν κρίνονται στη συγκεκριμένη περίπτωση επαρκή, λαμβανομένων κατά περίπτωση υπόψη των ιδιαίτερων συνθηκών τέλεσης της πράξης και της προσωπικότητας του ανηλίκου.

Η έκνομη πράξη που τελεί ανήλικος χαρακτηρίζεται ως πλημμέλημα και ποτέ ως κακούργημα

Η εκδίκαση των υποθέσεων που αφορούν σε αδικήματα τετελεσμένα από ανηλίκους διεξάγεται κεκλεισμένων των θυρών, ενώ, αυτά δεν εκδικάζονται από τα κοινά ποινικά δικαστήρια, αλλά μόνο από Δικαστήρια Ανηλίκων. Μάλιστα, τα αδικήματα που τελούνται από ανηλίκους δεν δικάζονται ως αυτόφωρα.

Στην ποινική διαδικασία συμμέτοχος είναι και Επιμελητής Ανηλίκων, ο οποίος προβαίνει σε ατομική αξιολόγηση του ανηλίκου σε πρώιμο της εκδίκασης της υποθέσεως στάδιο, ενώ κατά την εκδίκαση αυτής παρουσιάζει προς το Δικαστήριο έκθεση αφορώσα στην προσωπικότητα, το κοινωνικοοικονομικό οικογενειακό υπόβαθρο, καθώς και την ψυχική και διανοητική ανάπτυξη του ανηλίκου, την οποία έχει καταρτίσει και η οποία η οποίο λαμβάνεται υποχρεωτικώς υπόψιν απ’ αυτό για την επιμέτρηση της τυχόν επιβληθείσης ποινής.

Όπως αναφέρθηκε και ανωτέρω τα Δικαστήρια Ανηλίκων δεν επιβάλλουν κατ’ αρχήν ποινές αλλά αναμορφωτικά ή θεραπευτικά μέτρα, όπως αυτά προβλέπονται στα α. 122, 123 ΠΚ, ενώ σε ορισμένες μόνο περιπτώσεις επιβάλλεται η ποινή του περιορισμού σε Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Νέων κατ’ α.127 ΠΚ.

Στο Ποινικό Μητρώο δεν εγγράφονται μόνο οι αποφάσεις των Δικαστηρίων Ανηλίκων με τις οποίες επιβάλλεται περιορισμός σε Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Νέων.

Σημειωτέων ότι ποινική ευθύνη μπορεί να γεννηθεί και για τους φέροντες την επιμέλεια του ανηλίκου παραβάτη, όταν αυτό είναι κάτω των 15 ετών, όπως προβλέπεται στο α.360 ΠΚ για το αδίκημα της παραμέλησης εποπτείας ανηλίκου, σύμφωνα με το οποίο : «Όποιος, ενώ έχει υποχρέωση εποπτείας ανηλίκου παραλείπει να τον παρεμποδίσει από την τέλεση αξιόποινης πράξης, τιμωρείται με φυλάκιση έως ένα (1) έτος, αν δεν συντρέχει περίπτωση να τιμωρηθεί αυστηρότερα με άλλη διάταξη.», ενώ, «Αν ο υπαίτιος της παράλειψης είναι πρόσωπο που έχει την επιμέλεια του ανηλίκου και ιδίως γονέας ή επίτροπος υπό την υπεύθυνη επιμέλεια του οποίου έχει τεθεί ο ανήλικος σύμφωνα με τα άρθρα 122 και 123, επιβάλλεται φυλάκιση έως δύο (2) έτη.».

Το Δικηγορικό Γραφείο Μπαρκαγιάννη Ιωάννη & Συνεργατών, αναλαμβάνει την εκπροσώπηση ανηλίκων παραβατών με συνέπεια και αμεσότητα σε όλα τα στάδια της ποινικής διαδικασίας.

Βιβλιογραφία

Μαργαρίτης, Μ. Μαργαρίτη Α. 2020. ΠΟΙΝΙΚΟΣ ΚΩΔΙΚΑΣ: Ερμηνεία-Εφαρμογή. Αθήνα: Π.Ν. ΣΑΚΚΟΥΛΑΣ . 4^η έκδοση