ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ – Ανθρωποκτονία εξ Αμελείας και με Δόλο
ΥΠΟΘΕΣΕΙΣ ΑΝΘΡΩΠΟΚΤΟΝΙΑΣ ΤΟΥ ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΟΥ ΜΑΣ ΓΡΑΦΕΙΟΥ
Ανθρωποκτονία εξ Αμελείας και με Δόλο. Στο 15ο κεφάλαιο του Ειδικού Μέρους του Ποινικού Κώδικα, το οποίο τιτλοφορεί «Εγκλήματα κατά της ζωής & Προσβολές του εμβρύου», προστατεύεται το έννομο αγαθό της ανθρώπινης ζωής, το οποίο ο νομοθέτης προστατεύει απόλυτα. Ειδικότερα, κατ’ αρχήν στα άρθρα του ως άνω κεφαλαίου τυποποιούνται ετεροπροσβολές της ζωής, περιλαμβάνονται δε τυποποιήσεις συμπεριφορών που προσβάλλουν το έννομο αγαθό της ζωής με βλάβη, όπως είναι οι δύο περιπτώσεις ανθρωποκτονίας του άρθρου 299 ΠΚ, ήτοι η βασική μορφή της §1 και η ανθρωποκτονία σε βρασμό ψυχικής ορμής της §2, ενώ παραλλήλως υφίστανται και οι προνομοιούχες παραλλαγές τους, ήτοι η ανθρωποκτονία εξ αμελείας του α. 302 ΠΚ και το μη γνήσιο ιδιαίτερο έγκλημα της παιδοκτονίας του α. 303 ΠΚ.
Ανθρωποκτονία με δόλο κατ’ άρθρο 299 §1 ΠΚ
Κατά τα οριζόμενα στο α. 299 §1: «Όποιος σκότωσε άλλον τιμωρείται με ισόβια κάθειρξη», δηλαδή για τον δράστη απειλείται στερητική της ελευθερίας ποινή ισόβιας καθείρξεως. Η αντικειμενική υπόσταση της ανθρωποκτονίας πραγματώνεται με την αφαίρεση της ζωής άλλου ανθρώπου (υλικό αντικείμενο), ενώ, είναι αδιάφορο το εάν ο παθών ήταν υγιής ή δεν ήτο αρτιμελής ή έπασχε από ανίατη ασθένεια, καθώς για την πλήρωσή της αρκεί και η επίσπευση του θανάτου του έτερου προσώπου. Η αφαίρεση της ζωής μπορεί να γίνει με οποιονδήποτε τρόπο και ειδικότερα είτε με σωματική επενέργεια στο θύμα όπως π.χ. με πυροβολισμό, χορήγηση δηλητηριώδους ουσίας, έκθεση σε συνθήκες που προκαλούν θάνατο, μετάδοση θανατηφόρας νόσου, είτε με ψυχική επενέργεια, όπως είναι η πρόκληση τρόμου ή σοκ σε άτομο για το οποίο ο δράστης γνώριζε ότι πάσχει από σοβαρή καρδιοπάθεια.
43χρονος απαλλάχθηκε από την κατηγορία για απόπειρα ανθρωποκτονίας εναντίον 2 αστυνομικών
Όπως αναφέρθηκε, η ανθρωποκτονία μπορεί να τελεσθεί τόσο με θετική ενέργεια, ήτοι με άμεση ή έμμεση επίδραση πάνω στο σώμα του παθόντος, όσο και δια παραλείψεως, ως ουσιαστικό έγκλημα, αν ο δράστης είχε κατ’ α. 15 ΠΚ ιδιαίτερη νομική υποχρέωση να αποτρέψει το θάνατο λ.χ. όταν οι γονείς αφήσουν το τέκνο τους να πεθάνει από ασιτία, όπως έχει κριθεί κατά πάγια νομολογία (ΑΠ 977/2014, 1170/2014 ΤΝΠ ΔΣΑ, 205/2007 ΠΧ ΝΗ 35, 540/2006 ΠΧ ΝΣΤ 933, 1174/2003 ΠΧ ΝΔ 313, 118/2003 ΠΧ ΝΓ 907). Η πράξη δε μπορεί να τελεσθεί και με έμμεση αυτουργία, ακόμη και με την εξώθηση του θύματος σε αυτοκτονία, όπως λ.χ. πείθοντας ένα μικρό παιδί ότι μπορεί να πετάξει από την οροφή ενός πολυώροφου κτιρίου.
Ελεύθερα τα μέλη της συμμορίας που παρίστανε τους τεχνικούς της ΔΕΗ
Ως προς την πλήρωση της υποκειμενικής υπόστασης γι’ αυτή απαιτείται δόλος, ο οποίος περιλαμβάνει τη γνώση των αντικειμενικών στοιχείων της πράξης και τη θέληση θανάτωσης του άλλου (ΑΠ 944/2012, ΑΠ1226/2015, ΑΠ1170/2014, ΑΠ 1685/2011, δημοσίευση ΤΝΠ ΔΣΑ), ενώ αρκεί και ο ενδεχόμενος δόλος. Μάλιστα, ο δόλος πρέπει να κατευθύνεται προς την αφαίρεση της ζωής άλλου ανθρώπου, έστω και μη προσδιορισμένης ταυτότητας (ΑΠ 944/2012) [βλ. περιπτώσεις πλάνης περί την ταυτότητα του προσώπου (error in persona) και αστοχήματος βολής], ενώ, αν τίθεται ζήτημα ύπαρξης διαζευκτικού δόλου περί σωματικής βλάβης ή ανθρωποκτονίας, υπερισχύει ο τελευταίος (ΕφΘεσ 253/1983 ΠΧ ΛΔ 314). Ως προς δε τον ενδεχόμενο δόλο, αυτός υφίσταται όταν ο δράστης παρότι θεώρησε ως ενδεχόμενο αποτέλεσμα της πράξεώς του ή της παραλείψεώς του τον θάνατο άλλου, εντούτοις δεν απέστη, αποδεχόμενος την πραγμάτωσή του.
Στην αντεπίθεση περνά ο κατηγορούμενος Ρομά ο οποίος συνελήφθη
Θα πρέπει να επισημανθεί, στο σημείο αυτό, ότι ο δόλος στην ανθρωποκτονία έχει δύο διαβαθμίσεις, οι οποίες συνίστανται στον προμελετημένο της §1 και στον απρομελέτητο ή βρασμό ψυχικής ορμής της προνομοιούχας μορφής της §2, όπου στην πρώτη απαιτείται ψυχική ηρεμία του δράστη είτε κατά την απόφαση είτε κατά την εκτέλεση της πράξης, ενώ εξ αντιδιαστολής στη δεύτερη απαιτείται ο δράστης να βρίσκεται σε βρασμό ψυχικής ορμής τόσο κατά τη λήψη της αποφάσεως της πράξης, όσο και κατά την εκτέλεσή της, καθότι, αν ελλείπει ο βρασμός σε ένα εκ των δύο αυτών σταδίων, δεν εφαρμόζεται η §2, αλλά η §1 (ΑΠ 1226/2015, ΑΠ 1170/2014, ΑΠ 1042/2013, δημοσίευση ΤΝΠ ΔΣΑ).
Ανθρωποκτονία με δόλο κατ’ άρθρο 299 §2 ΠΚ
Κατά την παράγραφο 2 της 299 ΠΚ ορίζεται ότι : «Αν η πράξη αποφασίστηκε και εκτελέστηκε σε βρασμό ψυχικής ορμής, επιβάλλεται κάθειρξη», απειλείται δηλαδή ποινή πρόσκαιρης καθείρξεως από 5 έως 15 έτη. Βρασμός ψυχικής ορμής υπάρχει όταν ο δράστης αποφάσισε και εκτέλεσε – ή αποπειράθηκε κατ’ α.42 ΠΚ να εκτελέσει – την ως άνω προπεριγραφόμενη πράξη υπό το κράτος της ψυχικής υπερδιέγερσης, η οποία προκλήθηκε από την αιφνίδια υπερένταση κάποιου συναισθήματος ή πάθους και το οποίο αποκλείει τη σκέψη, δηλαδή τη στάθμιση των αιτιών που κινούν σε τέλεση πράξης και συγκρατούν από την τέλεση αυτής.
Κερατσίνι – Θάνατος 8χρονης: «Πώς με τόσες κάμερες δεν είδε κανείς το παιδί;
Κατά τούτα, θα πρέπει η μεν λήψη της απόφασης του δράστη να είναι αιφνίδια, προκαλούμενη από ορισμένη εξωτερική αφορμή, η δε εκτέλεση θα πρέπει να είναι απαράσκευη, υπό την έννοια του απροετοίμαστου, του πρόχειρου, του τυχαίου της εκτέλεσης, με συνέπεια, αν υφίσταται σχέδιο του δράστη, το οποίο και εκτελεί, τίθεται σε εφαρμογή η §1 του 299 ΠΚ, ενώ για την εφαρμογή της §2, να πρέπει, υφισταμένου του βρασμού, η εκτέλεση της ανθρωποκτονίας να ακολουθεί αμέσως της απόφασης, εφόσον και αμέσως μόλις αυτό καταστεί αντικειμενικά δυνατό. Ειδικότερα, η ως άνω αιφνίδια υπερένταση πάθους ή συναισθήματος θα πρέπει να προκλήθηκε ύστερα από ορισμένη εξωτερική αφορμή από μια «εξάπτουσα αφορμή», που να την δικαιολογεί, καθότι ο βρασμός θα πρέπει να ναι συγγνωστός. Μάλιστα, η εξάπτουσα αφορμή θα πρέπει να ναι και σημαντική, ικανή δηλαδή να διεγείρει το συναίσθημα ή πάθος, καθώς δεν αρκεί οποιαδήποτε αφορμή. Σημειωτέον δε ότι ο βρασμός αποτελεί περίσταση που μειώνει την ποινή κατ’ άρθρο 49 §2 ΠΚ και ως εκ τούτου λαμβάνεται υπόψιν στο πρόσωπο του συμμέτοχου στον οποίο συντρέχει.
Απειλούμενες ποινές και αναγνώριση ελαφρυντικών περιστάσεων
Η πράξη της ανθρωποκτονίας σε ήρεμη ψυχική κατάσταση (§1) τιμωρείται με ισόβια κάθειρξη και κατά την περίπτωση που το Δικαστήριο δεχθεί ότι συντρέχει ελαφρυντική περίσταση κατ’ α. 84 ΠΚ ή λόγος μείωσης της ποινής κατ’ α. 83 ΠΚ μπορεί να επιβληθεί ποινή πρόσκαιρης καθείρξεως, ενώ η πράξη της §2, ήτοι της ανθρωποκτονίας σε βρασμό ψυχικής ορμής τιμωρείται με πρόσκαιρη κάθειρξη (5-15 έτη κατ’ α. 52 §3 ΠΚ). Τέλος, μπορεί να επέλθη περαιτέρω μείωσή της με τη συνδρομή των α.83 και 85 ΠΚ.
Η απόπειρα στο α. 299 ΠΚ
Απόπειρα νοείται για το αδίκημα της ανθρωποκτονίας το οποίο τυποποιείται στο α. 299 ΠΚ, με την κατά περίπτωση επιβληθείσα ποινή να διαμορφώνεται ad hoc σε συνδυασμό με το α. 42 ΠΚ. Θα πρέπει, όμως, να αναδειχθεί εν προκειμένω το εξής: Έχει νομολογηθεί ότι αν ο έχων ανθρωποκτόνο δόλο τέλεσε μόνο σωματική βλάβη ή αστόχησε τελείως, αυτός θα πρέπει να κριθεί σύμφωνα με την αποφασισθείσα από αυτόν πράξη της απόπειρας ανθρωποκτονίας, είτε δηλαδή της §1 (σε ήρεμη ψυχική κατάσταση), είτε της §2 (σε βρασμό ψυχικής ορμής) και όχι από το αποτέλεσμα (βλ. ΑΠ 1536/2006 ΠΧ ΝΖ 716, ΑΠ 73/1997 ΠΧ ΜΖ 1518, ΑΠ 221/1996 ΠΧ ΜΣΤ 1103).
Ανθρωποκτονία από αμέλεια κατ’ α. 302 ΠΚ
Στο α.302 ΠΚ τυποποιείται η πλημμελειματικής μορφής ανθρωποκτονία, το οποίο έχει ως εξής : «Όποιος από αμέλεια σκότωσε άλλον, τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον τριών μηνών.», απειλώντας δηλαδή για τον αυτουργό ποινή φυλάκισης τριών μηνών έως πέντε ετών. Για τη στοιχειοθέτηση της αντικειμενικής υπόστασής του απαιτείται α) η θανάτωση άλλου προσώπου, η οποία τελέσθηκε από β) αμέλεια του δράστη, καθώς και η ύπαρξη γ) αιτιώδη συνδέσμου μεταξύ του αποτελέσματος και της πράξης ή παράλειψης του υπαιτίου (ΟλΑΠ 3/2012 ΠοινΔ 2012.960, ΑΠ 486/2018, ΑΠ18/2015, ΑΠ1127/2013, δημοσίευση ΤΝΠ ΔΣΑ).
Ειδικότερα, ως προς την αμέλεια αναγκαία είναι η διαπίστωση ότι ο δράστης αφενός δεν κατέβαλε την απαιτούμενη κατ’ αντικειμενική κρίση προσοχή, την οποία όφειλε να καταβάλλει κάθε μετρίως συνετός και ευσυνείδητος άνθρωπος, ο οποίος βρίσκεται υπό τις ίδιες πραγματικές καταστάσεις με βάση τους νομικούς κανόνες, τις συνήθειες που επικρατούν στις συναλλαγές, τις συνήθειες και τη λογική και αφετέρου ότι ο δρων είχε τη δυνατότητα με βάση τις προσωπικές περιστάσεις, γνώσεις και ικανότητες να προβλέψει και να αποφύγει το αξιόποινο αποτέλεσμα, το οποίο, από έλλειψη της προαναφερόμενης προσοχής, είτε δεν προέβλεψε (άνευ συνειδήσεως αμέλεια), είτε το προέβλεψε ως δυνατό, πίστεψε όμως ότι δεν θα επερχόταν (συνειδητή αμέλεια).
Αιτιώδης σύνδεσμος υπάρχει, όταν η πράξη ή παράλειψη του δράστη, κατά την κοινή αντίληψη, το μεν είναι η αμέσως προκαλέσασα και την ενέργεια των άλλων, το δε τελεί αυτή μόνη ή με άλλη άλλου προσώπου σε άμεση αιτιότητα προς το αποτέλεσμα, ενώ κατά την περίπτωση που ο θάνατος ήταν αναπόφευκτος δεν υφίσταται αιτιώδης σύνδεσμος. Περαιτέρω, στα τελούμενα δια παραλείψεως υφίσταται αιτιώδης σύνδεσμος μεταξύ παραλείψεως και εγκληματικού αποτελέσματος που επήλθε, όταν, με μεγάλη πιθανότητα θα αποτρεπόταν το συγκεκριμένο εγκληματικό αποτέλεσμα (θανάτωση προσώπου), εάν ο υπόχρεος πραγματοποιούσε την ενέργεια για την οποία τελούσε σε ιδιαίτερη νομική υποχρέωση να προβεί και την οποία παρά ταύτα παρέλειψε (ΑΠ 1555/2017, δημοσίευση ΤΝΠ ΔΣΑ). Για τη θεμελίωση δε του αιτιώδους συνδέσμου αρκεί η σχετική παράλειψη να ήταν ένας μόνο από τους περισσότερους όρους παραγωγής του εγκληματικού αποτελέσματος, χωρίς τον οποίο αυτό δεν θα επέρχονταν κατά τη θεωρία του ισοδυνάμου των όρων (ΑΠ 180/2017, ΑΠ 1339/2016, ΑΠ 244/2014, ΑΠ 488/2013, δημοσίευση ΤΝΠ ΔΣΑ).
Σημειωτέον δε ότι ως εξ αμελείας διωκόμενο έγκλημα δε μπορεί να νοηθεί απόπειρα αυτού κατ’ α. 42 §2 ΠΚ.
