Εγκλήματα κατά της σωματικής ακεραιότητας – Δικηγόρος Ποινικολόγος Μπαρκαγιάννης
Όπως προκύπτει ευθέως από τον τίτλου του 16ου Κεφαλαίου του νέου Ποινικού Κώδικα, προστατευόμενο έννομο αγαθό των διατάξεών του είναι το ενιαίο έννομο αγαθό της σωματικής ακεραιότητας του ανθρώπου, η οποία νοείται ως μορφική και ταυτόχρονα λειτουργική ακεραιότητα του ανθρώπινου οργανισμού και μπορεί να θιγεί τόσο με την πρόκληση σωματικών κακώσεων όσο και με τη βλάβη της υγείας. Προστατεύεται, επομένως, η υλική υπόσταση του σώματος αλλά και η εσωτερική λειτουργία του. Ως σωματική βλάβη τυποποιείται α. η «σωματική κάκωση» που αναφέρεται στην εξωτερική εμφάνιση του σώματος και β. η «βλάβη της υγείας», η οποία αναφέρεται στη λειτουργία των εσωτερικών οργάνων.
(ΑΠΛΗ) ΣΩΜΑΤΙΚΗ ΒΛΑΒΗ (άρθρο 308 παρ. 1 εδ. α΄ Π.Κ.) – Δικηγόρος Μπαρκαγιάννης
Στο άρθρο 308 παρ. 1 εδ. α΄ του Ποινικού Κώδικα τυποποιείται το βασικό έγκλημα της απλής σωματικής βλάβης, η οποία τιμωρείται σε βαθμό πλημμελήματος με απειλούμενη ποινή από δέκα ημέρες έως δύο χρόνια ή χρηματική ποινή. Ειδικότερα, σύμφωνα με τη διάταξη «όποιος προξενεί σε άλλον σωματική κάκωση ή βλάβη της υγείας του τιμωρείται με φυλάκιση έως δύο έτη ή χρηματική ποινή». Η απλή σωματική βλάβη είναι έγκλημα το οποίο διώκεται κατόπιν εγκλήσεως του παθόντος. Ωστόσο, προβλέπεται αυτεπάγγελτη άσκηση της ποινικής δίωξης όταν ο παθών είναι δημόσιος υπάλληλος και η πράξης της απλής σωματικής βλάβης τελέστηκε κατά την εκτέλεση της υπηρεσίας του ή για λόγους σχετικούς με την εκτέλεσή της ή όταν είναι υπάλληλος του πλειστηριασμού και η πράξη τελέστηκε κατά τη διαδικασία της αναγκαστικής εκτέλεσης με αφορμή τον πλειστηριασμό (άρθρο 308 παρ. 2 Π.Κ.).
Η προσβολή μπορεί να λάβει χώρα είτε με πράξη είτε με παράλειψη. Η πράξη μπορεί να συνίσταται στην άμεση επενέργεια στο σώμα του θύματος με οποιονδήποτε τρόπο λ.χ. με όπλο, μαχαίρι, δηλητήριο, χτυπήματα, γροθοκοπήματα ή στην έμμεση επενέργεια λ.χ. με τη χρήση μηχανήματος, ζώου ή ακαταλόγιστου προσώπου το οποίο εργαλειοποιείται. Με παράλειψη τελείται το αδίκημα της απλής σωματικής βλάβης όταν ο δράστης έχει ιδιαίτερη νομική υποχρέωση προς αποτροπή του αποτελέσματος σύμφωνα με το άρθρο 15 παρ. 1 Π.Κ.
Ως αποτέλεσμα της προσβολής, τυποποιείται στο νόμο η σωματική κάκωση ή βλάβη της υγείας. Σωματική κάκωση είναι κάθε εξωτερική επενέργεια του σώματος όπως τραύματα, εκδορές, οιδήματα, παραμορφώσεις, ράπισμα ή γενικότερα πλήγμα κλπ, ενώ η βλάβη της υγείας αφορά στη λειτουργία των εσωτερικών οργάνων του ανθρώπινου οργανισμού. Πρόκειται για τις περιπτώσεις όπου προκαλείται δυσλειτουργία του οργανισμού, μόνιμη ή προσωρινή, πάντως όχι στιγμιαία, η οποία απαιτεί έκτακτη διαδικασία αποκατάστασης, επειδή επηρεάστηκε είτε η λειτουργία κάποιου οργάνου είτε η ψυχική υγεία του θύματος. Εδώ εντάσσονται λ.χ. η μετάδοση μολυσματικής νόσου, η πρόκληση μέθης, η νευρική διαταραχή, η ψυχική νόσος.
Αναφορικά προς την υποκειμενική υπόσταση του εγκλήματος, απαιτείται δόλος οποιουδήποτε βαθμού, αρκούντος και του ενδεχόμενου δόλου, ως προς την πρόκληση σε άλλο σωματικής κάκωσης ή βλάβης της υγείας του. Ο δικηγόρος για σωματική βλάβη Γιάννης Μπαρκαγιάννης είναι δίπλα σας με αμεσότητα.
ΕΝΤΕΛΩΣ ΕΛΑΦΡΑ ΣΩΜΑΤΙΚΗ ΒΛΑΒΗ (άρθρο 308 παρ. 1 εδ. β΄ Π.Κ.)
Η εντελώς ελαφρά σωματική βλάβη συνιστά προνομιούχο παραλλαγή της απλής σωματικής βλάβης και τιμωρείται σε βαθμό πλημμελήματος μόνο με παροχή κοινωφελούς εργασίας. Εντελώς ελαφρά θεωρείται η σωματική βλάβη, όταν χωρίς να είναι εντελώς επουσιώδης, έχει επιπόλαιες μόνο συνέπειες (ΑΠ 586/2020, ΣυμβΑΠ 174/1999) και δεν προκαλεί καμία μειονεξία, ούτε προσωρινή, στη λειτουργία του οργανισμού αλλά απλώς μια διατάραξη για να αποκατασταθεί ο οργανισμός στην πρότερη κατάστασή του.
Ως εντελώς ελαφρές σωματικές βλάβες θεωρήθηκαν από τη νομολογία π.χ. το κτύπημα με τα χέρια στο πρόσωπο που προξένησε αίσθημα ζάλης ή η εγκεφαλική διάσειση.
Όσον αφορά την υποκειμενική υπόσταση του εγκλήματος, απαιτείται δόλος οποιουδήποτε βαθμού, αρκούντος και του ενδεχόμενου δόλου, που να καλύπτει τα στοιχεία της αντικειμενικής υπόστασης του εγκλήματος. Ειδικότερα, ο δράστης πρέπει να γνωρίζει ότι προκαλεί σωματική κάκωση ή βλάβη της υγείας στο θύμα και να θέλει να προκαλέσει εντελώς ελαφρά σωματική βλάβη ή έστω να αποδέχεται το ενδεχόμενο τέλεσης εντελώς ελαφράς σωματικής βλάβης. Σε περίπτωση που ο δράστης βρίσκεται σε πλάνη ως προς τη βαρύτητα της πράξης, αν νομίζει ότι προκαλεί εντελώς ελαφρά σωματική βλάβη ενώ τελεί απλή, θα τιμωρηθεί για την εντελώς ελαφρά που νόμιζε ότι τελεί, εκτός αν από αμέλεια αγνοούσε ότι τελεί απλή οπότε και θα τιμωρηθεί για σωματική βλάβη από αμέλεια (άρθρο 314 Π.Κ.).
ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΗ ΣΩΜΑΤΙΚΗ ΒΛΑΒΗ (άρθρο 309 Π.Κ.)
Όπως ορίζεται στο άρθρο 309 Π.Κ. «Αν η πράξη του προηγούμενου άρθρου τελέστηκε με τρόπο που μπορούσε να προκαλέσει στον παθόντα κίνδυνο ζωής ή βαριά σωματική βλάβη, επιβάλλεται ποινή φυλάκισης έως τρία έτη ή χρηματική ποινή». Η επικίνδυνη σωματική βλάβη αποτελεί διακεκριμένη παραλλαγή της απλής σωματικής βλάβης. Η διαφοροποίηση από την απλή σωματική βλάβη δεν έγκειται στη βαρύτητα της προσβολής, αλλά στον τρόπο ή και στα μέσα τέλεσης της πράξης, τα οποία ως τέτοια ενέχουν κίνδυνο για τη ζωή ή την υγεία του παθόντος και ως εκ τούτου δημιουργείται αυξημένη τυπική απαξία. Με το άρθρο 309 Π.Κ. προστατεύεται κυρίως η υγεία ως έκφανση του εννόμου αγαθού της σωματικής ακεραιότητας του παθόντος, ενώ συμπροστατεύεται και το έννομο αγαθό της ζωής, στο βαθμό που τυποποιείται ως αξιόποινη η δυνατότητα κινδύνου για αυτή. Ανήκει στην κατηγορία των εγκλημάτων βλάβης, διότι προϋποθέτει την τέλεση μιας απλής σωματικής βλάβης και συγχρόνως διακινδύνευσης όταν είτε δρομολογείται μια διαδικασία που οδηγεί αυτοδύναμα σε βλάβη της ζωής ή σε βαριά σωματική βλάβη είτε θέτει τους όρους κινδύνου αυτών των εννόμων αγαθών.
Για να στοιχειοθετηθεί το έγκλημα του 309 Π.Κ., η απλή σωματική βλάβη πρέπει να τελέστηκε με τέτοιο τρόπο έτσι ώστε να μπορούσε να προαλέσει κίνδυνο της ζωής του παθόντος είτε βαριά σωματική του βλάβη. Δεν περιγράφονται στο νόμο συγκεκριμένα μέσα ή τρόποι που να είναι καθαυτά επικίνδυνα, αλλά η επικινδυνότητα του τρόπου τέλεσης ανιχνεύεται με βάση τα αποτελέσματα που δύναται να προκαλέσει η σωματική βλάβη. Ένα μέσο θεωρείται επικίνδυνο όταν η συγκεκριμένη χρήση του δημιουργεί δυνατότητα κινδύνου ζωής ή βαριάς σωματικής βλάβης. Η επικινδυνότητα θα κριθεί με βάση τη φύση του μέσου που χρησιμοποιήθηκε, τον τρόπο ενέργειας, την ένταση του χτυπήματος, την ευπάθεια του πληγέντος τμήματος του ανθρώπινου σώματος, την προσφορότητα του μέσου και τις λοιπές περιστάσεις τέλεσης (ΑΠ 1151/1994). Ως επικίνδυνα μέσα κρίθηκαν από τη νομολογία ένα χτύπημα με γυμνά χέρια στο κεφάλι το οποίο μπορεί να προκαλέσει κίνδυνο τύφλωσης ή θανάτου (ΣυμβΠΛημΑθ 221/2001), το χτύπημα στο κεφάλι με ξύλο (ΑΠ 570/1994), γροθιές και κλωτσιές στο πρόσωπο που προκάλεσαν σωματικές κακώσεις, ικανές να προκαλέσουν τύφλωση (ΑΠ 661/2014) ή που προκάλεσαν κατάγματα κρανίου (ΑΠ 188/2018), γροθιές στο κεφάλι και στο λαιμό (ΑΠ 413/2017) κλπ.
Πρέπει να τονισθεί ότι δεν απαιτείται επέλευση συγκεκριμένου κινδύνου για τη ζωή του παθόντος αλλά αρκεί απλώς η δυνατότητα πρόκλησης κινδύνου, η οποία θα διαπιστώνεται από τον δικαστή σε κάθε συγκεκριμένη περίπτωση (έγκλημα δυνητικής διακινδύνευσης). Αρκεί, δηλαδή, να δημιουργήθηκε ένας απομακρυσμένος κίνδυνος ζωής και αυτό διότι, αν έχουν πραγματωθεί τόσοι όροι, ώστε ο κίνδυνος να έχει συγκεκριμενοποιηθεί και ο θάνατος να είναι προ των πυλών, τότε θα πρόκειται για περίπτωση βαριάς σωματικής βλάβης του άρθρου 310 Π.Κ..
Αναφορικά με την υποκειμενική υπόσταση του εγκλήματος, απαιτείται δόλος και αρκεί ο ενδεχόμενος τόσο ως προς την πρόκληση απλής σωματικής βλάβης όσο και ως προς την επικινδυνότητα του τρόπου τέλεσης. Ο δόλος περιλάμβάνει τη γνώση και τη θέληση ή αποδοχή της πρόκλησης σωματικής κάκωσης, αλλά και των περιστάσεων εκ των οποίων αντικειμενικά προκύπτει κίνδυνος ζωής ή βαριά σωματική βλάβη (ΑΠ 47/2020).
ΒΑΡΙΑ ΣΩΜΑΤΙΚΗ ΒΛΑΒΗ (άρθρο 310 Π.Κ.) – Δικηγόρος για Σωματική Βλάβη Μπαρκαγιάννης
Σύμφωνα με το άρθρο 310 Π.Κ. «Όποιος προκαλεί σε άλλον βαριά σωματική βλάβη τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον ενός έτους. Αν επεδίωκε την πρόκληση της βαριάς σωματικής βλάβης, τιμωρείται με κάθειρξη έως δέκα έτη. Βαριά σωματική βλάβη υπάρχει ιδίως αν η πράξη προξένησε στον παθόντα κίνδυνο ζωής ή βαριά και μακροχρόνια αρρώστια ή σοβαρό ακρωτηριασμό ή αν τον εμπόδισε σημαντικά και για πολύ χρόνο να χρησιμοποιεί το σώμα ή τη διάνοιά του». Το έγκλημα της βαριάς σωματικής βλάβης είναι έγκλημα ευθύνης από αποτέλεσμα και για τη στοιχειοθέτησή του απαιτείται η προκληθείσα σωματική κάκωση ή βλάβη της υγείας του άλλου να έχει ως επακόλουθο τη βαριά σωματική ή διανοητική πάθησή του καθώς και να υπάρχει αντικειμενικός αιτιώδης σύνδεσμος μεταξύ της απλής σωματικής βλάβης από πρόθεση και της βαριάς σωματικής βλάβης που επακολούθησε (ΣυμβΑΠ 816/2019). Η σωματική κάκωση ή βλάβη της υγείας του παθόντος πρέπει να έχει υπερβεί τα όρια της απλής αλλά και της επικίνδυνης σωματικής βλάβης και να είναι «βαριά». Το περιεχόμενο της βαριάς σωματικής βλάβης προσδιορίζεται από το νομοθέτη στη δεύτερη παράγραφο του άρθρου 310 Π.Κ. με ενδεικτική αναφορά σε τέσσερις περιπτώσεις.
Στην πραγματικότητα, ο νομοθέτης οριοθετεί περιοριστικά τον κύκλο των σωματικών βλαβών που μπορεί να είναι βαριές, συμπεριλαμβάνοντας τη γενική περίπτωση της σημαντικής και μακροχρόνιας παρεμπόδισης του σώματος ή της διάνοιας του παθόντος, στην οποία μπορεί να υπαχθεί κάθε σωματική βλάβη η οποία έχει αυτό το αποτέλεσμα και δεν εντάσσεται ειδικά στις υπόλοιπες περιπτώσεις. Συνεπώς, απαιτείται αλλά και αρκεί για να θεωρηθεί μια σωματική βλάβη ως βαριά να εμπόδισε σημαντικά και για πολύ χρόνο τον παθόντα να χρησιμοποιεί το σώμα ή και τη διάνοιά του, ακόμη και αν δεν του προξένησε κίνδυνο ζωής ή βαριά και μακροχρόνια αρρώστια ή σοβαρό ακρωτηριασμό.
Όσον αφορά το στοιχείου του κινδύνου ζωής, δεν αρκεί απλώς η δυνατότητα πρόκλησης κινδύνου για τη ζωή του παθόντος, όπως ισχύει για το αδίκημα της επικίνδυνης σωματικής βλάβης, αλλά στην περίπτωση του άρθρου 310 Π.Κ. ο κίνδυνος για τη ζωή του πρέπει να έχει δημιουργηθεί (έγκλημα συγκεκριμένης διακινδύνευσης). Η πράξη προσβολής πρέπει να δημιούργησε μια τέτοια επικίνδυνη κατάσταση, μικρής ή μεγάλης διάρκειας, στα πλαίσια της οποίας ο παθών προσέγγισε το θάνατο, βρέθηκε δηλαδή για κάποιο, έστω και πολύ μικρό χρονικό διάστημα, μεταξύ ζωής και θανάτου.
Υποκειμενικά, απαιτείται ο δράστης του βασικού εγκλήματος της βαριάς σωματικής βλάβης (άρθρου 310 παρ.1 εδ. α’ ΠΚ) να έχει δόλο είτε β’ βαθμού (αναγκαίο) είτε ενδεχόμενο ως προς αυτό το αποτέλεσμα. Αν έχει άμεσο δόλο α’ βαθμού (δόλος επιδίωξης) εφαρμόζεται το εδάφιο β’ του ίδιου άρθρου, το οποίο προβλέπει τη διακεκριμένη κακουργηματική παραλλαγή της σκοπούμενης βαριάς σωματικής βλάβης. Η τελευταία δεν είναι, λοιπόν, αυτοτελές έγκλημα και συνεπώς όσα προαναφέρθηκαν για την πλήρωση της αντικειμενικής υπόστασης του εγκλήματος της βαριάς σωματικής βλάβης ισχύουν και εν προκειμένω με μόνη τη διαφοροποίηση στην υποκειμενική υπόσταση. Πρέπει ο δράστης, δηλαδή, να επεδίωξε την πρόκληση της βαριάς σωματικής βλάβης και όχι απλώς να την αποδέχτηκε ως αναγκαία ή ενδεχόμενη συνέπεια της πράξης του.
Σημειωτέο ότι, είναι επιτρεπτή η μεταβολή της κατηγορίας από βαριά σωματική βλάβη σε απλή, από σκοπούμενη βαριά σωματική βλάβη σε βαριά σωματική βλάβη σε βάρος μέλους της οικογένειας, από απόπειρα ανθρωποκτονίας σε βαριά σκοπούμενη σωματική βλάβη, από απόπειρα ανθρωποκτονίας σε βαριά σωματική βλάβη, υπό την προϋπόθεση ελλείψεως ανθρωποκτόνου δόλου-υπό την προϋπόθεση ελλείψεως ανθρωποκτόνου δόλου-.Α
ΘΑΝΑΤΗΦΟΡΑ ΣΩΜΑΤΙΚΗ ΒΛΑΒΗ (άρθρο 311 Π.Κ.)
Η θανατηφόρα σωματική βλάβη αποτελεί διακεκριμένη μορφή σωματικής βλάβης η οποία τυποποιείται στο άρθρο 311 Π.Κ.. Ανήκει στην κατηγορία των εκ του αποτελέσματος διακρινόμενων εγκλημάτων, με βασικό έγκλημα στο εδάφιο α΄ μια σωματική βλάβη οποιασδήποτε βαρύτητας και στο εδάφιο β΄ μια βαριά σκοπούμενη σωματική βλάβη. Το αποτέλεσμα που πρέπει να επέλθει και στις δύο περιπτώσεις αιτιακά, είναι ο θάνατος του παθόντος. Πρόκειται για κακούργημα, έγκλημα κοινό, βλάβης του εννόμου αγαθού της ζωής και το αιτιωδώς προκληθέν αποτέλεσμα του θανάτου πρέπει να αποδίδεται σε αμέλεια του δράστη (άρθρο 28 ΠΚ). Ο δικηγόρος για σωματικές βλάβες Γιάννης Μπαρκαγιάννης παρέχει εξατομικευμένη προσέγγιση ανά υπόθεση.
Προκειμένου να πληρωθεί η αντικειμενική υπόσταση του εγκλήματος και των δύο εδαφίων του άρθρου 311 ΠΚ, πρέπει να διαπιστωθεί αιτιώδης συνάφεια μεταξύ της σωματικής βλάβης και του βαρύτερου αποτελέσματος του θανάτου, η οποία πρέπει να αιτιολογείται ειδικώς στην καταδικαστική απόφαση, διαφορετικά συντρέχει λόγος αναίρεσης λόγο έλλειψης αιτιολογίας.
Επιπροσθέτως, πρέπει μεταξύ σωματικής βλάβης και θανάτου να υπάρχει συνάφεια κινδύνου, με την έννοια ότι το βαρύτερο αποτέλεσμα του θανάτου πρέπει να πραγματώνει εκείνο τον κίνδυνο, τη δημιουργία του οποίου απαγορεύει όχι ο γενικός κανόνας επιμέλειας ως προς τη ζωή, αλλά ο πρωτεύοντας κανόνας του εγκλήματος της σωματικής βλάβης (ΑΠ 404/2004).
Όσον αφορά την υποκειμενική υπόσταση του εγκλήματος της θανατηφόρας σωματικής βλάβης του πρώτου εδαφίου του άρθρου 311 Π.Κ., απαιτείται δόλος -ακόμη και ενδεχόμενος- ως προς τη σωματική βλάβη και αμέλεια ως προς το θάνατο καθώς και ως προς τον αντικειμενικό αιτιώδη σύνδεσμο μεταξύ σωματικής βλάβης και θανάτου. Το στοιχείο της αμέλειας, ενσυνείδητης ή μη, το οποίο καλύπτει το αποτέλεσμα του θανάτου είναι μείζονος σημασίας καθότι σε περίπτωση που διαπιστωθεί η ύπαρξη δόλου, τότε τυγχάνουν εφαρμογής οι διατάξεις για την ανθρωποκτονία από πρόθεση (άρθρο 299 Π.Κ.) η οποία απορροφά τη σωματική βλάβη.
Αντιστοίχως, αν ο δράστης είχε δόλο ως προς τη σωματική βλάβη αλλά δεν μπορούσε να προβλέψει την επέλευση του θανάτου του παθόντος, η δε πράξη τελέστηκε με τρόπο που μπορούσε να προκαλέσει στο δράστη κίνδυνο ζωής ή βαριά σωματική βλάβη, τότε στοιχειοθετείται το έγκλημα της επικίνδυνης σωματικής βλάβης (άρθρο 309 Π.Κ.) και όχι της θανατηφόρας ενώ εάν δεν υπάρχει δόλος ούτε για τη σωματική βλάβη, αλλά μόνο αμέλεια, η επέλευση του θανάτου, έστω και αν οφείλεται σε περαιτέρω αμέλεια του δράστη, θεμελιώνει ευθύνη μόνο για ανθρωποκτονία από αμέλεια (άρθρο 302 Π.Κ.). Ο δικηγόρος για Σωματική Βλάβη Μπαρκαγιάννης θα εξετάσει κάθε λεπτομέρεια της υπόθεσης.
Για την πλήρωση της αντικειμενική υπόστασης της σκοπούμενης θανατηφόρας σωματικής βλάβης, η οποία υπαγορεύεται στο εδ. β΄του άρθρου 311 Π.Κ., απαιτείται α) τέλεση βαριάς σκοπούμενης βλάβης, β) η επέλευση του θανάτου και γ) η αιτιώδης συνάφεια μεταξύ βαριάς σωματικής βλάβης και του επελθόντος βαρύτερου αποτελέσματος του θανάτου. Πρέπει να τελεστεί η βαριά σκοπούμενη σωματική βλάβη και δεν αρκεί να μείνει στο στάδιο της απόπειρας και αυτό επειδή απαιτείται άμεσος δόλος α΄ βαθμού. Ως σκοπούμενη θανατηφόρα σωματική βλάβη έχουν κριθεί νομολογιακά π.χ. το χτύπημα στον αυχένα και στην περιοχή της σπονδυλικής στήλης του θύματος χρησιμοποιώντας μεγάλη πέτρα ( ΑΠ 2242/2004).
ΣΩΜΑΤΙΚΗ ΒΛΑΒΗ ΑΠΟ ΑΜΕΛΕΙΑ (άρθρο 314 Π.Κ.)
Στο άρθρο 314 παρ. 1 Π.Κ. τυποποιείται το βασικό έγκλημα της σωματικής βλάβης από αμέλεια καθώς και η προνομιούχα παραλλαγή της εντελώς ελαφράς σωματικής βλάβης, η επιεικέστερη μεταχείριση της οποία οφείλεται στη μικρότερης έντασης προσβολή του εννόμου αγαθού της σωματική ακεραιότητας. Σύμφωνα με την παρ. 1 του άρθρου 314 Π.Κ. «1. Όποιος από αμέλεια προκαλεί σωματική κάκωση ή βλάβη της υγείας άλλου τιμωρείται με παροχή κοινωφελούς εργασίας ή χρηματική ποινή ή φυλάκιση έως δύο έτη. Αν η σωματική βλάβη που προκλήθηκε είναι εντελώς ελαφρά, επιβάλλεται παροχή κοινωφελούς εργασίας ή χρηματική ποινή.»
Για τη θεμελίωση του εγκλήματος της σωματικής βλάβης από αμέλεια απαιτείται αφενός να μην καταβλήθηκε από το δράστη η επιβαλλόμενη κατ’ αντικειμενική κρίση προσοχή, την οποία κάθε μετρίως συνετός και ευσυνείδητος άνθρωπος οφείλει, κάτω από τις ίδιες πραγματικές περιστάσεις, να καταβάλει με βάση τους νομικούς κανόνες, τις συνήθειες που επικρατούν στις συναλλαγές και την κοινή, κατά τη συνήθη πορεία των πραγμάτων, πείρα και λογική και αφετέρου να μπορούσε ο δράστης, με βάση τις προσωπικές του περιστάσεις, ιδιότητες, γνώσεις και ικανότητες και κυρίως, εξαιτίας της υπηρεσίας του ή του επαγγέλματός του, να προβλέψει και να αποφύγει το αξιόποινο αποτέλεσμα, το οποίο από έλλειψη καταβολής της προσήκουσας προσοχής, είτε δεν προέβλεψε (μη συνειδητή αμέλεια) είτε το προέβλεψε ως δυνατό, πίστευε όμως ότι δε θα επερχόταν (ενσυνείδητη αμέλεια). Επιπλέον, απαιτείται αιτιώδης σύνδεσμος μεταξύ της ενέργειας ή της παράλειψης του δράστη και του αποτελέσματος που επήλθε.
Η αντικειμενική υπόσταση του εγκλήματος της σωματικής βλάβης από αμέλεια συγκροτείται από την αντικειμενική παραβίαση ενός καθήκοντος επιμέλειας (εξωτερική αμέλεια), το υλικό αντικείμενο, την επέλευση του αποτελέσματος (σωματική κάκωση ή βλάβη της υγείας) και την ύπαρξη αντικειμενικού αιτιώδους συνδέσμου μεταξύ της εξωτερικά αμελούς πράξης και του αποτελέσματος. Η εξωτερικά αμελής συμπεριφορά του δράστη πρέπει να εμπεριέχει κάποιο αντικειμενικό σφάλμα καθώς αυτή συνιστά την αντικειμενική όψη του εγκλήματος του άρθρου 314 Π.Κ.. Ως αντικειμενικό σφάλμα θεωρείται η παράβαση κανόνα που είτε έχει περιβληθεί το κύρος του νόμου (λ.χ. οι κανόνες του ΚΟΚ) είτε προκύπτει από την κοινή πείρα και τους γενικούς εμπειρικούς νόμους. Έτσι, γίνεται λόγος για παραβίαση ενός αντικειμενικού καθήκοντος επιμέλειας, όταν ο δράστης πράττει διαφορετικά απ’ ο, τι θα είχε πράξει υπό τις συγκεκριμένες συνθήκες ο μέσος συνετός κοινωνικός άνθρωπος που ανήκει στο ίδιο τομέα κοινωνικής δραστηριότητας και κατέχει τις ίδιες γνώσεις με το δράστη. Ο δικηγόρος για σωματική βλάβη έχει την υποχρέωση να αναλύσει κάθε στοιχείο της υπόθεσης για την υποστήριξη των δικαιωμάτων του εντολέα του.
Για την πλήρωση της υποκειμενικής υπόστασης απαιτείται αμέλεια, ενσυνείδητη ή μη συνειδητή. Στην ενσυνείδητη αμέλεια, ο δράστης από έλλειψη προσοχής που όφειλε και μπορούσε να καταβάλει, προείδε μεν το αποτέλεσμα ως δυνατό, πίστεψε όμως ότι δε θα επερχόταν, ενώ στη δεύτερη, ο δράστης από έλλειψη προσοχής που όφειλε και μπορούσε να καταβάλει, δεν προέβλεψε καν την επέλευση του αποτελέσματος (άρθρο 28 Π.Κ.). Ενόψει αυτής της διάκρισης, το δικαστήριο της ουσίας όταν αποφαίνεται επί καταδίκης για έγκλημα από αμέλεια πρέπει να εκθέτει στην απόφαση του με σαφήνεια ποιο από τα δύο είδη αμέλειας συνέτρεξε στη συγκεκριμένη περίπτωση.
Αξίζει να σχολιασθεί, η περίπτωση της ιατρικής αμέλειας κατά την ιατροχειρουργική επέμβαση η οποία είναι συνηθέστατη στην πράξη. Ειδικότερα, γίνεται δεκτό ότι αν η ιατροχειρουργική επέμβαση έγινε σύμφωνα με τους γενικά παραδεδεγμένους κανόνες της ιατρικής επιστήμης και τέχνης («lege artis»), αλλά απέτυχε, δεν υπάρχει αντικειμενική παραβίαση ενός καθήκοντος επιμέλειας, δηλαδή εξωτερικά αμελής συμπεριφορά του γιατρού και συνεπώς δεν στοιχειοθετείται το έγκλημα της σωματικής βλάβης από αμέλεια. Επιπλέον, όταν διαπιστώνεται η ύπαρξη ιατρικού σφάλματος αλλά ελλείπει ο αντικειμενικός αιτιώδης σύνδεσμος μεταξύ της εξωτερικά πλημμελούς συμπεριφοράς και της σωματικής βλάβης όπως όταν λ.χ. η σωματική βλάβη οφείλεται σε κάποια απρόβλεπτη επιπλοκή, τότε δεν πληρούται η αντικειμενική υπόσταση του εγκλήματος και δεν υπάρχει καν αρχικώς άδικη πράξη.
Βιβλιογραφία
Λάμπρος Μαργαρίτης, Ο ΝΕΟΣ ΚΩΔΙΚΑΣ ΠΟΙΝΙΚΗ ΔΙΚΟΝΟΜΙΑΣ-Ερμηνεία κατ’ άρθρο του Ν 4620/2019, Τόμος Δεύτερος (Άρθρα 235-469), ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΝΟΜΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ 2020, σελ. 2263-2356.
