Το θεμελιώδες δικαίωμα στο περιβάλλον
Ρύπανση & Υποβάθμιση του Περιβάλλοντος. Η έννοια της προστασίας του περιβάλλοντος προϋποθέτει την έννοια της περιβαλλοντικής ανάγκης, ήτοι της ανάγκης για ένα οικολογικά ισόρροπο και υγιεινό περιβάλλον, το οποίο δε θα θέτει σε κίνδυνο την υγεία και τη ζωή των ανθρώπων και των άλλων ειδών, αλλά αντιθέτως θα καθιστά επιτρεπτό να διατηρούν τη θέση τους, την ισορροπία τους και τη βιώσιμη ανάπτυξή τους στο σύνολο των φυσικών τους συστημάτων. Η προστασία του περιβάλλοντος, όπως αυτή κατοχυρώνεται στο άρθρο 24 του Συντάγματος, συνιστά μεν υποχρέωση του Κράτους και αντίστοιχο δε δικαίωμα του ατόμου, με αυτό, μάλιστα, να αποτελεί ένα θεμελιώδες συνταγματικό δικαίωμα, εφ’ όσον την ύπαρξη και άσκησή του εγγυάται μια συνταγματική διάταξη αυξημένης τυπικής ισχύος, η οποία δεσμεύει και τις τρεις συντεταγμένες εξουσίες (νομοθετική, εκτελεστική και δικαστική), οι οποίες δε δύνανται να το καταργήσουν είτε με τυπικό νόμο, είτε με διοικητικές πράξεις.
Θα πρέπει στο σημείο αυτό να διευκρινιστεί ότι «περιβάλλον» και «φύση» δεν είναι έννοιες ταυτόσημες, καθώς το περιβάλλον περιλαμβάνει στοιχεία, τα οποία ενδεχομένως δεν αφορούν τη φύση, όπως ο αστικός χώρος, ενώ από την άλλη η φύση περιορίζεται ως το σύνολο των στοιχείων που βρίσκονται έξω από την ορθολογική και τεχνική δραστηριότητα του ανθρώπου. Η συνειδητοποίηση δε της ανάγκης νομικής κάλυψης της προστασίας του περιβάλλοντος οδήγησε στην γέννηση ενός νέου αυτόνομου δικαιϊκού κλάδου, αυτού του Δικαίου του Περιβάλλοντος. Ως Δίκαιο του Περιβάλλοντος νοείται το σύνολο των κανόνων δικαίου που βάσει συγκεκριμένων κριτηρίων και προστατευτικών μηχανισμών οριοθετούν την ανθρώπινη ατομική και συλλογική δράση με σκοπό την επίτευξη ισορροπίας μεταξύ ανθρώπινης δραστηριότητας και περιβάλλοντος.
Νομοθετικό πλαίσιο προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος & Ποινικές κυρώσεις
Βασικό νομοθέτημα για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος στην ελληνική έννομη τάξη συνιστά ο ν. 1650/1986, όπως αυτός ισχύει. Ειδικότερα, ως προς τις ποινικές κυρώσεις, όπως ορίζεται στο α. 28 §2 ν.1650/1986 αυτού : «Όποιος προκαλεί ρύπανση ή υποβαθμίζει το περιβάλλον με πράξη ή παράλειψη που αντιβαίνει στις διατάξεις του νόμου αυτού ή των κανονιστικών πράξεων που εκδίδονται κατ` εξουσιοδότηση του, τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον ενός έτους ή και χρηματική ποινή 3.000,00 έως 60.000,00 ευρώ. Αν η πράξη του προηγούμενου εδαφίου τελέστηκε από αμέλεια, επιβάλλεται φυλάκιση μέχρι ενός έτους ή και χρηματική ποινή. Αν οι αρνητικές επιπτώσεις της ρύπανσης ή της υποβάθμισης του περιβάλλοντος είναι, με βάση το είδος ή την ποσότητα των ρύπων ή την έκταση ή τη σημασία της υποβάθμισης, περιορισμένες επιβάλλεται φυλάκιση μέχρι ενός έτους ή και χρηματική ποινή».
Όπως γίνεται αντιληπτό πρόκειται για τη στοιχειοθέτηση ενός υπαλλακτικώς μικτού εγκλήματος πλημμεληματικής φύσεως, ενώ στο τελευταίο εδάφιο της §2 προβλέπεται μια προνομιούχος σε σχέση με το βασικό αδίκημα μορφή αυτού.
Ειδικότερα, ως προς την πλήρωση της αντικειμενικής υποστάσεως απαιτεί (α) πρόκληση ρύπανσης ή υποβάθμισης του περιβάλλοντος, (β) τελεσθείσας με πράξη ή δια παραλείψεως του δράστη, με την οποία (γ) ο δράστης αντιβαίνει είτε σε τυπικό, είτε ουσιαστικό νόμο, ενώ για την πλήρωση της υποκειμενικής υποστάσεως απαιτείται δόλος, με την ως άνω αξιόποινη πράξη να τιμωρείται και ως εξ αμελείας αδίκημα, όπως αυτό στοιχειοθετείται στο εδ. β’ της §2 του α. 28 του ν. 1650/1986.
Θα πρέπει δε να αναφερθεί ότι η γνωμάτευση για τη ρύπανση ή υποβάθμιση του περιβάλλοντος διατυπώνεται από ειδικούς, οι οποίο ορίζονται και γνωματεύουν με βάση τις ειδικές κείμενες διατάξεις, στις οποίες παραπέμπει το άρθρο 28 ν.1650/1986 και δεν αφίεται στην αντίληψη του “μέσου κοινωνικού ανθρώπου” (βλ. ΑΠ 353/2022).
Συνάμα, θα πρέπει να αναφερθεί ότι κατά τα οριζόμενα στην §6 του ως άνω άρθρου: «Αν ο δράστης των παραβάσεων που προβλέπονται στις παραγράφους 1 και 2 του άρθρου αυτού περιορίσει ο ίδιος ή (αν) τρίτος που ενεργεί κατ` εντολή ή για λογαριασμό του συντελέσει, με έγκαιρη αναγγελία προς την αρχή, αποτελεσματικά στην ουσιώδη μείωση των αρνητικών επιπτώσεων της ρύπανσης ή της υποβάθμισης του περιβάλλοντος, που προκάλεσε η πράξη ή η παράλειψη του, το δικαστήριο μπορεί να του επιβάλει ποινή μειωμένη, σύμφωνα με το άρθρο 83 του Ποινικού Κώδικα ή να τον απαλλάξει από κάθε ποινή».
Ο δικηγόρος ποινικολόγος Ιωάννης Μπαρκαγιάννης έχοντας χειριστεί πολυάριθμες σχετικές υποθέσεις διαθέτει τόσο την πείρα, όσο και τη γνώση για την άρτια και αποτελεσματική σας εκπροσώπηση σε κάθε στάδιο της ποινικής διαδικασίας σε υποθέσεις που αφορούν στο αδίκημα της ρύπανσης ή υποβάθμισης του περιβάλλοντος.
Βιβλιογραφία
Βλαχόπουλος, Σπ. 2017. ΘΕΜΕΛΙΩΔΗ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ. Αθήνα: ΝΟΜΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ. σελ.195 κ. επ.
