Σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 331 ΠΚ η αυτοδικία στοιχειοθετείται ως εξής : «Όποιος ασκεί αυθαίρετα αξίωση σχετική με δικαίωμα που ή το έχει πραγματικά ή από πεποίθηση το οικειοποιείται τιμωρείται με χρηματική ποινή ή παροχή κοινωφελούς εργασίας. Για την ποινική δίωξη απαιτείται έγκληση.»
Η έννοια της αυτοδικίας περιλαμβάνει τις περιπτώσεις εκείνες όπου ο δράστης παρακάμπτει τη νόμιμη δικαστική οδό και αποφασίζει να δράσει μόνος του αυτοδικαίως και αυτοτελώς, ώστε να ικανοποιήσει τις αξιώσεις του σχετικά με κάποιο δικαίωμά του, το οποίο είτε όντως έχει είτε θεωρεί ότι έχει.
Το αδίκημα είναι κοινό, διότι δράστης μπορεί να είναι οποιοσδήποτε. Για την πραγμάτωσή του απαιτείται 1) ο υπαίτιος να έχει ή να θεωρεί ότι έχει κάποιο δικαίωμα προς ικανοποίηση αξίωσής του, 2) αυτό το δικαίωμα να αμφισβητείται από έτερο άτομο, 3) η αξίωση να είναι δικαστικά επιδιώξιμη, ωστόσο ο υπαίτιος να επιλέγει 4) την αυθαίρετη άσκηση της αξίωσής του.
Πιο συγκεκριμένα:
- «αξίωση σχετική με δικαίωμα που ή το έχει πραγματικά ή από πεποίθηση το οικειοποιείται» : η αξίωση μπορεί να πηγάζει από οποιοδήποτε δικαίωμα, ιδιωτικό, δημόσιο, περιουσιακό κ.α., το οποίο είτε όντως έχει πραγματικά είτε από εσφαλμένη πεποίθηση θεωρεί ότι έχει και το οικειοποιείται.
- Αμφισβήτηση του δικαιώματος : το δικαίωμα αυτό θα πρέπει να αμφισβητείται από έτερο άτομο, ώστε να γεννάται φιλονικία. Η αμφισβήτηση μπορεί να εκδηλώνεται είτε με νομικές πράξεις είτε με πραγματικές ενέργειες ή υποδείξεις.
- Δικαστικά επιδιώξιμη αξίωση: η αξίωση που απορρέει από το δικαίωμα και αποτελεί την αιτία της διένεξης θα πρέπει να είναι δυνατόν να επιλυθεί δικαστικώς.
- Αυθαίρετη άσκηση αξίωσης : το «αυθαίρετο» αποτελεί στοιχείο της αντικειμενικής υπόστασης του αδικήματος, διότι η νόμιμη επιδίωξη της αξίωσης δεν προσβάλλει κάποιο έννομο αγαθό.
Περαιτέρω, υποστηρίζεται η άποψη ότι η αυθαιρεσία πραγματώνεται μέσω θετικής – υλικής ενέργειας και όχι με παθητική συμπεριφορά ή παράλειψη.
Στο πρόσωπο του δράστη απαιτείται η ύπαρξη δόλου ακόμα και ενδεχόμενου, ενώ η νομική πλάνη, που στηρίζεται στην πεποίθηση ύπαρξης δικαιώματος, δεν δύναται να αίρει τον καταλογισμό. Άλλωστε, είναι προαπαιτούμενο για την πλήρωση της υπόστασης του αδικήματος.
Εξαίρεση υπάρχει όπου ο νόμος προβλέπει σε διατάξεις του την άρση του άδικου χαρακτήρα της αυτοδικίας (π.χ. 282, 985, 986 ΑΚ), θεσπίζοντας την θεμιτή αυτοδικία.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Ο Νέος Ποινικός Κώδικας, Ερμηνεία κατ’ άρθρο του Ν 4619/2019, Τόμος Δεύτερος (Άρθρα 235-469), Αριστοτέλης Χαραλαμπάκης, Καθηγητής ΔΠΘ, Νομική Βιβλιοθήκη, 2021
